Ο όρος πολιτιστική διπλωματία ταυτίζεται συνήθως με την προβολή των πολιτιστικών επιτευγμάτων των κρατών. Εμπεριέχει ευρύτερα πολιτιστικά πρότυπα (αξίες, παραδόσεις, αντιλήψεις κα) που συγκροτούν μια οργανωμένη πολιτεία, αλλά και την πολιτιστική φυσιογνωμία μιας κοινωνίας, όπως αποτυπώνεται από δημιουργίες και καλλιτεχνικά επιτεύγματα (τέχνες, μουσική, αρχιτεκτονική, θέατρο, λογοτεχνία κα).

Η πολιτιστική διπλωματία συνιστά την “άσκηση θετικής επιρροής μέσα από την οδό του πολιτισμού”, διαμέσου της οποίας επιδιώκεται η προβολή της εικόνας μιας χώρας, και η προώθηση ειδικότερων στόχων, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης εξωτερικής πολιτιστικής στρατηγικής. Μέσω των ανωτέρω δύο περιπτώσεων, η πολιτιστική διπλωματία αποσκοπεί στο να δημιουργήσει  θετική εικόνα του κράτους στον διεθνή χώρο, μια εικόνα που θα επηρεάζει τόσο στον τρόπο συνεργασίας του με άλλα κράτη ,όσο και στην ευόδωση των όποιων πολιτιστικών και οικονομικών του σχέσεων.

Πρόκειται, επομένως, για ένα πολύτιμο εργαλείο για τη συνεργασία των λαών, τη δημιουργία δεσμών, τη συμμετοχή στην ανάπτυξη διαλόγου, στην  κατανόηση και τον σεβασμό όλων των πολιτισμών. Επιπλέον προσφέρει μια εναλλακτική λύση στα προβλήματα των διεθνών σχέσεων εμπλέκοντας τον πολιτισμό, ως βάση της soft power.

Η πολιτιστική διπλωματία ασκείται κατ’ αρχήν από την εκάστοτε κυβέρνηση του κράτους, και δη από το Υπουργείο των Εξωτερικών. Δύναται όμως να ασκηθεί και από άλλα Υπουργεία, Ιδρύματα (Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας) που εποπτεύονται από το κράτος ή από πολιτιστικά κέντρα στο πλαίσιο της διπλωματικής υπηρεσίας ενός κράτους, καθώς και από ιδιωτικούς φορείς και ενώσεις πολιτών.

Πέραν όμως, από τη πολιτιστική διπλωματία, που ασκείται από έναν φορέα, το κράτος, διακρίνουμε και την πολυμερή πολιτιστική διπλωματία που ασκείται από σειρά Διεθνών Οργανισμών. Στον χώρο αυτό  προέχουσα θέση κατέχει σε Παγκόσμιο επίπεδο, η UNESCO. Στο Καταστατικό της γίνεται μνεία για τη “διατήρηση, αύξηση και διάχυση της γνώσης, διασφαλίζοντας τη διατήρηση και την προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς των βιβλίων, των έργων τέχνης και των μνημείων της ιστορίας και της επιστήμης και την ενθάρρυνση και διεθνούς συνεργασίας σε όλους τους τομείς της πνευματικής δραστηριότητας μέσω των πολιτιστικών ανταλλαγών”.

Η πολιτιστική διπλωματία διαχέεται σε όλες τις δράσεις της UNESCO, διότι   πέραν των σημαντικών Συμβάσεων που έχει υιοθετήσει για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών της παγκόσμιας κληρονομιάς, των θησαυρών της οικουμένης, υπέργειων ή υποθαλάσσιων, κατοχύρωση  πνευματικών δικαιωμάτων κα., έχει υιοθετήσει αρχές και κανόνες για την προστασία τους και για τον έλεγχο της εφαρμογής των διεθνών υποχρεώσεων των κρατών, καθώς και για τη διαχείριση πολιτιστικών ζητημάτων, ιδίως σε περίοδο ενόπλων συρράξεων.

Στο επίπεδο αυτό μνεία θα πρέπει να γίνει και στον ρόλο του ΟΗΕ, όπου μέσω διεθνών Συμβάσεων, παρέχεται προστασία στα πολιτιστικά δικαιώματα, όπως κατοχυρώνονται στα δύο Σύμφωνα, ενώ το Συμβούλιο  Δικαιωμάτων των Ανθρώπου προστατεύει  μεταξύ άλλων τα πολιτιστικά δικαιώματα των αυτοχθόνων λαών.

Στον χώρο των Περιφερειακών Οργανισμών η πολιτιστική διπλωματία αποτελεί μια νέα αντίληψη. Στην Ευρώπη, το Συμβούλιο της Ευρώπης τονίζει στους σκοπούς του την ανάγκη εξέτασης ζητημάτων κοινού ενδιαφέροντος, μέσω σύναψης συμφωνιών και αποδοχής κοινών και πολιτιστικών δράσεων επί όλων των πεδίων συνεργασίας “ως και διά της διαφυλάξεως και αναπτύξεως των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών”. Η Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Σύμβαση, η Σύμβαση για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς είναι μερικές από τις πολλές Συμβάσεις που έχει υιοθετήσει, τονίζοντας τον ρόλο του πολιτισμού ως προτεραιότητα του Οργανισμού.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), η  Συνθήκη της Λισαβόνας, αναφέρει στους στόχους  την “πολιτιστική και γλωσσική πολυμορφία, καθώς και τη μέριμνα για την προστασία και ανάπτυξη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς”, ενώ η Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης τονίζει ότι “η Ένωση συμβάλλει στην ανάπτυξη του πολιτισμού των κρατών μελών και σέβεται την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία τους, ταυτόχρονα με την  προβολή της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς”. Η πολιτιστική διπλωματία της Ε.Ε. έχει δύο σκέλη αφενός ανάμεσα στα κράτη μέλη και αφετέρου μεταξύ της Ε.Ε. και τρίτων κρατών και Διεθνών Οργανισμών. Μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας η Ε.Ε. αναβαθμίζει τον ρόλο της στο παγκόσμιο στερέωμα και στις διεθνείς σχέσεις με πέντε άξονες που αποβλέπουν:

α) στην περαιτέρω ανάπτυξη πολιτιστικού διαλόγου και προαγωγής ανταλλαγών

β) προαγωγή πολιτιστικών αγαθών στις διεθνείς αγορές καθώς και υπηρεσίες στις αναπτυσσόμενες χώρες

γ) προαγωγή και προστασία της πολιτιστικής πολυμορφίας μέσω οικονομικής και τεχνικής στήριξης

δ) όλα τα προγράμματα συνεργασίας θα λαμβάνουν υπόψη τους τον τοπικό πολιτισμό, πολιτιστικές εκφράσεις και τη συνεργασία των λαών

ε) προαγωγή της δραστηριότητας ένταξης της Ε.Ε. στο έργο των Διεθνών Οργανισμών  που ασχολούνται με τον πολιτισμό.

Η δημιουργία του European Union National Institute for Culture (EUNIC) με στόχο “More Europe: external cultural relations” με τη στήριξη του European Cultural Foundation τείνει να κινητοποιήσει όλους τους φορείς του πολιτισμού και των κέντρων πολιτικής απόφασης για αναγνώριση και προάγουν τον ρόλο του πολιτισμού στις εξωτερικές σχέσεις της Ε.Ε. επιπλέον αυτών των κρατών μελών.

Στην Αμερικανική ήπειρο,ο Οργανισμός Αμερικανών Κρατών προωθεί την πολιτιστική διπλωματία μέσω ειδικής Γραμματείας (SHA) που ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με το ζήτημα αυτό, καθώς και με τον σχεδιασμό δεκάδων πολιτιστικών εκδηλώσεων στα κράτη μέλη. Οι συναντήσεις των Υπουργών Πολιτισμού στοχεύουν στην ανάδειξη των κοινών πολιτιστικών τους παραδόσεων, του πολιτισμού και της πολυμορφίας του, και της προβολής τους στον κόσμο, ενώ θεσμοί όπως το Μουσείο Τέχνης της Αμερικής (ΑΜΑ) και η Columbus Memorial Library θεωρούνται αντιπροσωπευτικοί θεσμοί της πολιτιστικής διπλωματίας.

Από την πλευρά του ο Οργανισμός Αφρικανικής Ένωσης αναγνωρίζει τη δυναμική του πολιτισμού στις σχέσεις των κρατών και το 2006 αναθεώρησε τον Αφρικανικό Χάρτη για την Πολιτιστική Αναγέννηση, που είχε υιοθετήσει το 1976. Ο Χάρτης αυτός στοχεύει στην πολιτιστική συνεργασία των λαών με σκοπό την επίτευξη της ειρήνης και καλής διακυβέρνησης στα αφρικανικά κράτη.

Στην Ασία, ο ASEAN ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στον χώρο της πολιτιστικής διπλωματίας με ειδική Επιτροπή για πολιτισμό και πληροφόρηση, δημιουργία Ιδρυμάτων, ειδικών προγραμμάτων ανάμεσα στα κράτη μέλη και στα όργανα του Οργανισμού και σε μη κρατικούς φορείς.

Τέλος, ο πολιτιστικός διάλογος Βαλκανικών κρατών, Ευρώπης, Ασίας, Ευρωμεσογειακής συνεργασίας προσδίδει ένα ακόμη θετικό πρόσημο στον ρόλο της πολυμερούς πολιτιστικής διπλωματίας.

Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι σύσσωμη η διεθνής κοινότητα εφαρμόζει την πολιτιστική διπλωματία, είτε θεσμικά, είτε συμβατικά, είτε παραδοσιακά, πεπεισμένη ότι μέσω αυτής επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η συνεργασία των κρατών με ένα κοινό              στόχο: Την εδραίωση της Ειρήνης στον κόσμο.