Εκλεκτοί προσκεκλημένοι, αγαπητοί συνάδελφοι καθηγητές μέσης εκπαίδευσης, κυρίες και κύριοι
Σύμφωνα με την αντίληψη της φιλοσοφίας παιδεία είναι η διάπλαση του ανθρώπου σε «καλό πολίτη-άνθρωπο», καθώς και η δημιουργία πολιτισμού αντάξιου του ανθρώπου.
Η παιδεία, υπό στενή έννοια εκλαμβάνεται ως σχολική παιδεία, και περιλαμβάνει τόσο την πρωτοβάθμια-δευτεροβάθμια-τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ υπό ευρεία έννοια περικλείει και τις λεγόμενες καλές τέχνες, Μουσική, Θέατρο, Κινηματογράφο, που εκφράζονται συχνότερα με τη λέξη πολιτισμός (κουλτούρα).
Η παιδεία, έλεγε ο Αριστοτέλης, είναι ο δεύτερος ήλιος του ανθρώπου και ο σύγχρονος, Μαντέλα, έγραφε ότι «η παιδεία είναι το ισχυρότερο όπλο για να αλλάξουμε τον κόσμο». Η παιδεία ολοκληρώνεται μέσω της εκπαίδευσης, ένα δικαίωμα συνδεδεμένο με την εγγενή αξιοπρέπεια του ατόμου.
Το δικαίωμα στην εκπαίδευση μπορεί αρχικά να χαρακτηριζόταν ως κοινωνικό δικαίωμα, όμως λόγω της μεγάλης του σπουδαιότητας ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, απαραίτητο για την απόλαυση των υπολοίπων δικαιωμάτων, θα ήταν άδικο να το εντάξουμε σε κάποια κατηγορία. Είναι ταυτόχρονα ατομικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό, μια και διαθέτει χαρακτηριστικά από όλες τις κατηγορίες των δικαιωμάτων – πρόκειται για ένα θεμελιώδες δικαίωμα απαραίτητο για την άσκηση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων για τον πολίτη ενός κράτους.
Λόγω της σημασίας και σπουδαιότητάς του, είναι ενσωματωμένο σε όλες σχεδόν τις πράξεις προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αρχής γενομένης από την Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΟΔΔΑ) ,1948 στο άρθρο 26, τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού, 1924, όπου στην Αρχή 7 αναφέρεται ότι η στοιχειώδης εκπαίδευση του παιδιού, πρέπει να είναι ελεύθερη και υποχρεωτική, υποχρέωση που επανέλαβε ένα χρόνο μετά και η UNESCO με τη Σύμβαση κατά των διακρίσεων στην εκπαίδευση. Περισσότερο αναλυτικά αναφέρεται στα άρθρα 13-14 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώματα (ΣΟΚΠΔ) 1966 και στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, 1989, άρθρα 28-29.
Ακολούθησαν μια σειρά συμβάσεων που προστατεύουν το δικαίωμα στην εκπαίδευση ευάλωτων ομάδων, όπως η Σύμβαση για τη νομική κατάσταση των προσφύγων 1951, στο άρθρο 22, η Σύμβαση κατά των φυλετικών διακρίσεων, 1965 ,στο άρθρο 5, ε(v), το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, 1966 ,στο άρθρο 18,4 και η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ 2006 στο άρθρο…. Αντίστοιχη και πλέον αποτελεσματική είναι η προστασία του δικαιώματος στην εκπαίδευση σε περιφερειακό επίπεδο λόγω των μηχανισμών που διαθέτει και τη δέσμευση των κρατών από τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις συμβάσεις αυτές, με προεξέχουσα την ΕυρΣΔΑ, 1950, όπου στο πρώτο Πρωτόκολλο ασχολείται με το δικαίωμα στην εκπαίδευση, στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη 1961, στο άρθρο 17 και στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ 2001 ,στο άρθρο 14. Πρόκειται επομένως για ένα βασικό παγκόσμιο δικαίωμα. Ποιες οι αρχές και η αξία του δικαιώματος αυτού;
Η κεντρική αξία του δικαιώματος στην εκπαίδευση, αυτή καθ’ εαυτή, είναι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, που είναι έμφυτη σε κάθε παιδί, και στα αναπόσπαστα δικαιώματά του.
Το άρθρο 29 της Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού μας περιγράφει τις αξίες της εκπαίδευσης που συνδέονται άμεσα με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα των παιδιών, λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού και τις διαφορετικές εξελισσόμενες ικανότητές του.
Αυτές είναι:
α) Η ανάπτυξη όλων των ικανοτήτων του παιδιού, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης του σεβασμού για τα δικαιώματα του ανθρώπου
Η εκπαίδευση, λέει το άρθρο, πρέπει να είναι φιλική προς το παιδί και να το εμπνέει. Και τονίζει την ανάγκη οι εκπαιδευτικές διαδικασίες να βασίζονται στις αρχές τις οποίες αναγγέλλει, δηλαδή η εκπαίδευση που κάθε παιδί δικαιούται, να είναι σχεδιασμένη, να του παρέχει ικανότητες χρήσιμες για τη ζωή, να ενδυναμώνει τη δυνατότητά του να απολαμβάνει ένα ευρύ φάσμα των δικαιωμάτων του ανθρώπου και να προάγει μια κουλτούρα εμπλουτισμένη με τις αξίες των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Ο στόχος είναι η ενδυνάμωση του παιδιού μέσω της ανάπτυξης των ικανοτήτων του/της, της εκμάθησης και άλλων δυνατοτήτων της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της αυτοπεποίθησης και της πίστης στον εαυτό του/της.
Η εκπαίδευση σε αυτό το πλαίσιο φτάνει πολύ πιο πέρα από την επίσημη διδασκαλία για την αποδοχή εμπειριών και μαθησιακών διαδικασιών που καθιστούν τα παιδιά ικανά, ατομικά και συλλογικά, να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους, το ταλέντο και τις ικανότητές τους και να ζήσουν μια ζωή γεμάτη και ικανοποιητική στο πλαίσιο της κοινωνίας.
Η εκπαίδευση θα πρέπει να απευθύνεται σε ένα ευρύ φάσμα αξιών που ξεπερνάει τα όρια του έθνους κι επιτυγχάνει τη συμφιλίωση διαφόρων αξιών μέσω διαλόγου και σεβασμού προς το διαφορετικό. Τα παιδιά είναι ικανά να διαδραματίσουν έναν ρόλο μοναδικό στη γεφύρωση των διαφορών που έχουν χωρίσει ιστορικά ομάδες ανθρώπων μεταξύ τους.
Αρχές όπως:
Καθώς και σύνδεση της εκπαίδευσης με την εξάλειψη του ρατσισμού, των φυλετικών διακρίσεων, της ξενοφοβίας και της σχετικής μισαλλοδοξίας, αποτελούν τη βάση του εκπαιδευτικού συστήματος.
Ο ρατσισμός και τα σχετιζόμενα φαινόμενα ευημερούν όπου υπάρχει άγνοια, αβάσιμοι φόβοι φυλετικής, εθνικής, θρησκευτικής, πολιτισμικής και γλωσσικής διαφοράς, ή άλλες μορφές διαφορών, και εκμετάλλευση των προκαταλήψεων, ή η εκμάθηση και η διάδοση διαστρεβλωμένων αξιών. Έτσι, βασική αρχή της εκπαίδευσης είναι η συμπόρευση με όλες τις προσπάθειες κατά του ρατσισμού και παρόμοιων φαινομένων κι η έμφασή της στα δικαιώματα του ανθρώπου.
Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στον τύπο της διδασκαλίας που θα συμβάλλει στην αρμονική ανάπτυξη του παιδιού.
Έμφαση δίδεται επίσης στην ανάγκη η εκπαίδευση να περιλαμβάνει συγκεκριμένες ηθικές αξίες όπως η εκπαίδευση για την ειρήνη, η αποδοχή και ο σεβασμός για το φυσικό περιβάλλον, τη βιώσιμη ανάπτυξη με κοινωνικοοικονομικές, κοινωνικοπολιτιστικές και δημογραφικές προεκτάσεις.
Ο σεβασμός για το περιβάλλον θα πρέπει να διδάσκεται στο σπίτι, στο πλαίσιο της κοινωνίας, περικλείοντας τόσο εθνικά, όσο και διεθνή προβλήματα και αποσκοπεί να εντάξει ενεργά το παιδί σε τοπικά, περιφερειακά και παγκόσμια περιβαλλοντικά προγράμματα.
Οι αξίες αυτές είναι συναφείς με την επιβίωση των παιδιών σε περίοδο ειρήνης, κι είναι ακόμη πιο σημαντικές για παιδιά που βρίσκονται σε καταστάσεις διαμάχης.
Περισσότερο σημαντική κρίνεται η ανάγκη για προώθηση των αξιών των δικαιωμάτων του ανθρώπου όχι μόνον μέσα στα σχολεία, και στα πανεπιστήμια αλλά και εντός της ευρύτερης κοινωνίας.
Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τονίζει ότι κάθε παιδί έχει δικαίωμα να λάβει εκπαίδευση ποιότητας, που να επικεντρώνεται στην ποιότητα του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, της διδακτικής και εκπαιδευτικής διαδικασίας, και των υλικών καθώς και της εκπαιδευτικής απόδοσης.
Η αρχή είναι ότι παιδιά, γονείς και δάσκαλοι λαμβάνουν μέρος σε αποφάσεις σχετικές με την εκπαίδευση.
Η εκπαίδευση διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στην προώθηση βασικών αξιών, όπως είναι η δημοκρατία και το κράτος δικαίου καθώς και η πρόληψη των παραβιάσεων των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Ο ΟΗΕ στον Στόχο 4 κάνει αναφορά στην Ποιοτική Εκπαίδευση.
Αντίστοιχοι είναι οι στόχοι που θέτει η UNESCO και η ΕΕ έως το 2030.
Ειδικότερα ο στόχος 4 επιδιώκει να διασφαλίσει ότι μέχρι το 2030 όλα τα αγόρια και κορίτσια θα ολοκληρώσουν ελεύθερα, ισότιμα και ποιοτικά των πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αποκομίζοντας τα μαθησιακά οφέλη που είναι:
Ωστόσο, 57 εκατομμύρια παιδιά δεν έχουν πρόσβαση σε σχολεία στην υποσαχάρια Αφρική – 50% που δεν φοιτούν βρίσκονται σε περιοχές με συγκρούσεις.
Και στη χώρα μας έχουμε κάποια προβλήματα που πρέπει να λύσουμε κυρίως σχετικά με τα παιδιά Ρομά, την έκφραση μίσους (bullying) και τα σχολεία αποκλειστικά με παιδιά Ρομά ή αλλοδαπά που αντίκεινται στις προδιαγραφές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Θέλω να σας πω ότι το έργο σας είναι δύσκολο αλλά απίστευτα ουσιαστικό και σημαντικό μιας και διαμορφώνετε τους χαρακτήρες των παιδιών.
Η υποχρεωτική εκπαίδευση θα πρέπει να σχεδιάζεται υπό το πρίσμα των νέων δεδομένων και επιθυμητών επιδιώξεων, να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της εποχής. Έτσι θα πρέπει:
α) να εξασφαλίζει συνθήκες που επιτρέπουν στον μαθητή να αναπτύξει την προσωπικότητά του με ισχυρή αυτοαντίληψη, κριτική και διαλεκτική ικανότητα, θετική διάθεση για συνεργασία, μια προσωπικότητα υπεύθυνη, ελεύθερη, δημοκρατική με κοινωνικές και ανθρωπιστικές αρχές
β) να δημιουργήσει συνθήκες για μια δια βίου ανανέωση γνώσεων και δεξιοτήτων
γ) να καλλιεργήσει την ικανότητα κάθε ατόμου για κριτική προσέγγιση των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας
δ) να διατηρήσει την κοινωνική συνοχή μέσα από την παροχή ίσων ευκαιριών και την καλλιέργεια κοινών στάσεων και αξιών
ε) να καλλιεργήσει τη συνείδηση του Ευρωπαίου Πολίτη με την ταυτόχρονη διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας και πολιτισμικής μας αυτογνωσίας.
στ) να αναπτύξει το πνεύμα συνεργασίας και συλλογικότητας.
Ο στόχος της EE για την εκπαίδευση είναι ανάλογες, όπως η διαφύλαξη:
– της δημοκρατικότητας του πολιτικού βίου
– της ανεξιθρησκίας
– της αλληλεγγύης
– της συλλογικότητας
– της δικαιοσύνης
– του πολιτισμού
– της εργασίας
– της πνευματικής καλλιέργειας
– της κοινωνικής συνοχής, σε ανοιχτές πλουραλιστικές κοινωνίες που πλαισιώνουν τον κοινό σκοπό της Ευρωπαϊκής εκπαίδευσης.
